Yïn anɔŋ yith ku mäkthuliya të riɔ̈p/jur kedäŋ. Apäm kënë ee yïn gäm tëët/ciɛ̈ɛ̈t tënë riɔ̈p/juric ku abï yïn kony ba yök kenë thön gäkic/kuötic të wïc yïn yeen.
Victoria acï käkril apɛi waar tënë lööŋ ariɔp/juric në 2021 yic. Kuen alɔŋ lööŋ jöt.
Në ye apäm kënë kɔ̈u/yic:
Takic lɔn le paanë lacök tënë yïïn.
Të cïn gam kek raandɛ̈t ba paande riɔpic/juric bïn cieŋ thïn, ka yïn alɔ në gɛ̈më lööŋ ë ciɛŋ riɔpic/juric. Kënë ee athör gaanun ku yeen alëu bï kaam nyai kubë kä thök, kë yeen awïc ba ŋiëc daai apɛi lɔn le baai jik tënë yïn.
Ke yï kën guɔ lathïn në gɛ̈m ariɔ̈p/juric ë baai, anɔŋ thöndɛ̈t ye raanë baai riap/juöric yic wei (Raan nɛŋ nhom bai) dhil lɛ̈k yïïn. Käkä aaye cɔl lööŋë maakum ye këdäŋ nyuɔth. Kënë anɔŋ yic kä bööth ciëën kä:
- naa cë raanë baai riapic/juöric wei naŋ dutuc cë loi kë ɣɛɛc baaiwei, tëdä gam ë ɣɔɔc wei në baai acï guiric.
- naa ye keek nɔŋ nhïïm baai, tëdä, naa cie kɛi, naa anɔŋ kï yiny riɔp kek baai yic.
- naa ye paan ariɔ̈p/jur tëdä/wälë paan rɔm acï tɔ̈ kë cë kɔŋ ya tënë cï raan nɔ̈ɔ̈k thïn ye ruun ka 5 cëla.
- naa paan riɔpic/juric nɔŋ yic kääŋ cë riäk thïn.
Në thön gäkic/kuötic abaŋde kä gɔ̈ɔ̈r lööŋë maakum ye këdäŋ nyuɔɔth tïŋ ŋic yithku tëwën thaany/giit yïn gäm.
Tiɛl/tëkë thok ë kɔc bëi riap/juric yiic wei
Tënë Victoria, yen ee awuɔ̈c ba raandɛ̈t til thïn wënë thiäk ke tën ye ŋɛk käkke luɔi thïn. Kënë ee ye nyuɔɔth lɔn cë bï kɔc bëi riap/juric yiic wei (rental providers) ku dutuuc ë bëi kuötnhïïm (real estate agents) cïï/cuɔ̈kë kuec në yïïn në miɔ̈c anïïn tedä/ka/wälë til yïnyïïn në dhamɛndun cieŋ yïn baai në alɔŋ luɔi ë käk ŋɛk tiit lööŋ keek.
Yen awuɔ̈c ee gaanun tënë raan baai riap/juric yic wei tedä/ka dutuuc ë bëi kuötnhïïm yïn kuɔ̈c loi/ciëëŋ arac tedä/ka til yïn erin ë kä ye ŋɛk looi të gɔ̈ɔ̈r yïn ba gɛ̈t ɣöt ba baai riɔp/juric yic, nyuc paan riɔp/juric wei yic tedä jälë paan ca riɔp/juric yic.
Kɔc bëi riap/juric yiic wei aaye wïc bïk yïn ya gäm thön alɔŋ tiɛl/atek thok në dhamɛn yïn gɛ̈t ɣöt kë yï wïc paan riɔp/juric yic ke ye abaŋ ë gɛ̈t ɣötë wɛrɛŋë jurë yic de baai.
Në thön gäkic/kuötic alɔŋë tiɛl/tëk thok në ariɔ̈p/juric wei de bëi, keyï tïŋ Tiɛl cï lɔ ke löŋ abaŋ riɔ̈p/jur.
Thiëcthiëc cï lëu bë raanë baai riap/juöric yic wei cuɔ̈kë thiëc yïn.
Naa wïc ba gɛ̈t ɣöt tënë paan riɔp/juric yic wei, ke raan baai riap/juöric yic wei, acï lëu bï yïn thiëc:
- lɔn cïn kaŋ nɔŋ ateer ke raanë baai riap/juöric yic wei (tedä akutnhom dëŋ bëi riap/juric wei) wäthɛɛr
- lɔn cïn wëu cïnë yï wɛ̈ɛ̈r bic në mɛ̈cic kan thiëëc
- Në kredit kaat tedä athör bɛŋ muk anyïkööl ye yïn wëuku dɔɔm ebën aluöt – ke raan baai riap/juör yic wei alëu bë thiëc tënë athör anyïkööl wëu, ku yïn alëu ba thön wëu kɔ̈k nyai ba këdun mony tiit/gël apɛi.
- Gɛrë thön alɔŋ tënë tiit wët në kuer luɔi Köŋë Thööŋë Nyin ë Purthɛt de 2010, yen alëu bë wët ee gɔ̈ɔ̈r thön ë wïc në dhöl cï kedäŋ gɔ̈ɔ̈t thïn.
Dhamɛndɛ̈t kɔc bëi riap/juör yïïc wei aabï thön kënë la yök në kääŋken kɔ̈ɔ̈k yic. Ku keek aacï lëu bïk yïn thiëc në thön të gɛ̈t yïn ɣöt ba wïc paan riɔpic.
Gɔ̈ɔ̈l/jɔ̈k gɛ̈m riɔp/jur yic ë baai
Të cïn gam kek raandɛ̈t ba paande riɔpic/juric bïn cieŋ thïn,, ka yïn alɔ në gɛ̈më lööŋ ëciɛŋ riɔpic/juric (dhamɛndɛ̈t aŋic ke ye ariɔ̈p tedä ke gɛ̈më raan riɔp baai yic).
Gäm alëu bë ya wët cï gɔ̈ɔ̈t tëedä/ka kë jɛɛmë/luel në kɔc thook, ku yen ee piath ba naŋ gäm kecï gɔ̈t.
Gäm ariɔ̈p/jur yic wei eyaa gɛ̈am-yic në kaamë yïn ku raan baai riap/juör yic wei. Ayekï luel:
Yïn adhil lui ye ‘athör cë guir’ të leer yïn thïn në gäm ariɔ̈p cë gɔ̈ɔ̈tic. Athör cë guir ë luel ye lööŋ ariɔ̈p kɔc Victoria. Ɣok acuk luel ba lui athördan ŋic/cï gam.
Në gɛ̈më rëër-athɛɛr ë ruun kadhïc tedä kaam koric, aayeku luel balui athördan ŋic/cï gam.
Athör 1.
Në gɛ̈më rëër-athɛɛr baric wär run ka 5, yïn, ɣok aayeku luel balui athördan ŋic/cï gam.
Athör 2.
Raan riɔ̈p tëdä/ka raanë baai riap/juör yic wei alëu bë kääŋ kɔ̈k jɔ̈ɔ̈r maat thïn tëdä lööŋ tënë gɛ̈m ariɔ̈p/juric të bï keek Lööŋ Kɔc Acieŋ Riɔ̈p.
Kënë ye anyuɔth emɛn, raan baai riaap/juör yic wei adhil bï gaanun/löŋ maat thïn alɔŋ acïn määth taap në ɣöt yiic. Tëdä raan baai riɔp/juric adhil bë thiëc bë gaanun wënë jam lɔn kääŋ mac took ebën adhïl bï keek waar në ruun karou yic ebën.
Yïn alëu ba gäm dhilë thaany/giit të cïn yen deetic ku gam gaanun ku lööŋ ë gɛ̈m ariɔ̈p/juric yic wei, ku jal yithku ku mukthuliyadu keyï ye raanë baai riɔp/juric.
Naa nɔŋ kë kɛ̈në deetic, yïn lëu ba ɣok yuöp/gäät kubï teetic.
Ke yï këc guɔ lathïn
Ke yï këc guɔ lathïn, raan duɔ̈n baai riap/juör yic wei tedä dutuc adhil yïn gɛ̈m:
- abaŋ ë gɛ̈mdun ariɔ̈pë yic de baai
- kuat ë muktääu tënë raan ëbën wën cë athör gɛ̈m thaany/giit yic.
- Guɛl ë kɔc tääu në ɣäla yic (naa awïckï yïn ba wëu wëërë bic në mɛ̈cic tɛ̈upiny)
- Käkun ke lëk të yïn yïïn wïc guiëɛr cï rootic de kä cï riää
Yïn alëu ba yup tënë akutnhïïm pïu, maany-kariba, many-aliir ku tëlëpun ca guir ba loi ke keek ku cɔɔl käk luɔike adökpiny ye kaam leer yïn baai. Yen ee mäkthuliyadu ba käk guirë luɔi ku tääu wëuken piny tedɛ̈t alëu bï jal lui kedäŋ gɛ̈mdu luel.
Në thön gäkic/kuötic, tïŋ Guir käk luɔi ebën ku loiloi.
Yïn alëu ba yök ke thön gäkic tënë athördan gam acieŋ riɔ̈p/jur baai yic.
Kana/nyin cïnë riɔpë/jurë yic ë baai tääu thïn
Raandun riɔp/jur baai yic wei adhil bëloi bë baai ya muk cïtmɛn kana/nyin cïnë riɔpë/jurë yic ë baai tääu thïn. Kënë anɔŋ yic luɔi:
- bë baai yic ciën buukic, kuat käm tedä dhiëi
- käk luɔi ebën cïmɛn purun (ovens) ku thööt/maŋgɛt (stoves) alui apɛi ebën
- anɔŋ kepiɛth ee, mac-lui ɣöt tuöc
- anɔŋ kë ye pïu-tuc tɛk piny la muɔlic ku ɣön-laak
- baai acë ŋiëc looi apath ku kuat yomgöök.
Naa cë paan riɔp/jur yïc wei akëc kä wën gɔ̈ɔ̈r ebën tiŋnhiim, yïn alëu ba gɛ̈m ariɔp/jur yic baai cɔɔl akäc kaam këc yïn jɔɔt thïn. Yïn alëu ba thiëc ayɛ ba aguiɛɛr cï cuötic de paan riɔp/jur yic ago yök kenë Kana/nyin cïnë riɔpë/jurë yic ë baai tääu thïn në gɛrë dhamɛn ɛ̈ca lɔthïn.
Ŋic: kënë alui kek gɛ̈m ariɔp/jur yic wei yam/jöt ɣɔn thɛny ke Akɔ̈nythï ee nïn 29 2021. Naŋë gɛ̈amdun ariɔ̈p/jur yic ee thɛny/giit tueŋ ke nïn pɛi kën guɔ bɛ̈n, yïn alëu ba thöndɛ̈t yök alɔŋdan wɛ̈ɛ̈ric lööŋ yam.
Në thön gäkic në baŋde kana cïnë riɔpë/jurë yic ë baai tääu thïn, tïŋ Käk wïïc tënë bëi riɔp/juric wei ebën.
Tɛ̈upinyë wëu wëërë bic në mɛ̈cic
Kɔc juëcë bëi riap/juör yiic wei ebën aabï yïn ya thiëc ba wëu amɛc-lööc tääupiny tueŋ kë yï këc guɔ jɔɔt thïn ago naŋ wëu bë kä cë riääk baai coliic tënë kä ca riök.
Naa cïën gɛrë ëkë ca riöök, kë yïn abïnë wëukunë amɛc-lööc dhuök cïën të le yïn labic ɣööt.
Na nɔŋ këdäŋ ca riöök, ke raan baai riap/juör yic wei alëu bë bakic tedä wëukun amɛc-lööc ebën lɔ̈ɔ̈m ben ke kedäŋ cï riäk lɔ̈ɔ̈k guir të cïn jääl baai.
Wëu amɛc-lööc ee duut/dɔm në akutnhom Akuma ë Wëu Amɛc-lööc Tënɔŋ Kɔc Ciëŋ Bëi Ariɔ̈p (RTBA), yen akutnhom wënë lui arotde, agut kaam bï gɛ̈mdu thök. Raan baai riap/juör yic wei acïn dhöl yen wëu yök agut bïk ke jäl wïïc të cïn jääl baai.
Naa lööm raandun baai riap/juör yic wei wëu amɛc-lööc, ka keek adhil:
- athörden cuat tënë mäktäb ee RTBA
- gɛ̈m yïn athör wëu amɛc-lööc cï thööl thiöŋic ba thaany/giit yic.
- Guir athör tiëŋ wënnë bïnë ɣälɛt kä baai gäätpiny thïn ebën.
Yïn abï yök wɛrɛk në akutnhom RTBA ëye nyuɔth lɔn wëukun amɛc-lööc acë cuat ɣöt. Yïn dhiɛl ŋic ba wɛrɛŋdun wëu amɛc-lööc muk apiath. Yuöpë/gätë tënë RTBA naa yïn akëc athör wëu amɛc-lööc lɔ̈ɔ̈m tënë nïïn ka 15 ë tɛ̈u wëu piny.
Athör tïëŋ
Athör tiëŋ ayenë të tɔ̈ käŋë baai gätpiny të leer yïn jɔɔt thïn.
Yen alëu bï luel naa nɔŋ gɛrë kedäŋ jɔ̈ɔ̈r tɔ̈thïn baai, cïmɛn gɛrë kedäŋ wënë cï kuɛm tedä kë cï riäk.
Të jäl yïn baai, ke athör tiëŋ kä baai ee luöi bï käŋ tïŋ naa nɔŋ kë ca rac baai (ku acie yic nɔŋ käkthii wënë cï riäk yeröt lac looi, gɛrë kuat luɔi ciɛŋ, wënë ŋic apɛi cïmɛn baat ku rɛɛt ebën).
Raandun baai riap/juör yic wei tedä dutuc adhil bï yïn gäm athör ka 2 cïï thaany/giit yic (tedä ke tök acï tuɔc kɔmpiötɛr yic) ë athör tiëŋ käŋ tueŋ kaam këc yïn jɔɔt baai. Të cïnë yïn gäm athör tiëŋ käŋ, yïn alëu:
- Ba baai tïŋ ee piath ku lɛ̈k raandun baai riap/juör yic wei tedä kë dutuc alɔŋ ayï käkrac baai ebën (cïtmɛn kal/rɔk acï riäk tedä ɣän käriba acï riäk ebën).
- Thiöŋ athör kedhiɛ ë wɛrɛŋ tiëŋ yic. Gäät gɛrë kedäŋ cë riäk piny cïmɛn ɣɔɔr ebën, giit luthin päny kɔ̈ɔ̈u, tedä kä ye dɔɔmë kɔc cin acï riäk. Yïn ëyɛ alëu ŋic në yï nhom naa këc gam kedäŋ cï raandun riɔp/jur baai yic wei tedä/ka dutunydu gäätpiny në wɛrɛkic.
- Nyai dɔm thuurat wën nyoth kä cë riäk baai, kä cë guir ebën ku kä kɔ̈k cë tääu.
- Dhuk athör töŋ cï thaany/giit yic ë athör tiëŋ tënë raandun riɔp/juric baai wei tedä/ka dutuc në nïïn ka 3 yiic ë yï kën guɔ jɔɔt baai.
- Muk athör kɔ̈kka ku tääu keek të puɔth apɛidït. Yïn alëu ba wïc të leer yïn jäl baai agorë yï dhuɔ̈k wëukun amɛc-lööc aköldä.
Kaamë/dhamɛnë gɛ̈m ariɔ̈p/jur
Yïn anɔŋ yïthku ku mäkthuliya kaam duɔ̈n luthïn baai ariɔp/jur.
- Tääu wëukun ariɔ̈p/juric tënë/kë cïgääu. Yïn anɔŋ lɔn bï yï gäm wɛrɛŋ tääupiny wëu.
- Muk acalcal baai arëtic. Naa akɛ̈cë, tedä naa ca baai rac, yïn acë lëu bïï yï dhuök wëu amɛc-lööc kedhiɛ të jɔt yïn aɣer baai.
- Theek kɔckun akeunhom bïk rëër ë döör ku kä mony ŋɛk ëyɛ, ku looi ëyɛ tënë kamaanku bïk töŋ kënë looi keya.
- Lëk raandun riɔp/jur baai yic wei tedä dutuc alɔŋ gɛrë kä gɔ̈ɔ̈r aguiɛr bëloi.
- Yïn alëu ba käkor waaric tënë baai cïmɛn tɛ̈unhial käŋë nöök ë thuurat. Ku yïn adhil ba cën kedäŋ guir, waar, tedä bɛɛr-dhëëŋ baai ke këcë gam në raan baai riap/juör yic
Raandun baai riap/juör yic wei tedä dutuc anɔŋ yic bëla baai, ku keek adhil yïn gam kä cït thää ke 24' ye lëk thïn në gäät ku lëk ke yïn yeŋö ye kek yewïc bïk bɛ̈n baai.
Anɔŋ akuën ë wël lacök tënë raan baai riap/juör yic wei tedä dutuc alëu bëla baai. Keek ëyɛ alëu bïk la baai akölnïn ku thää cë gam. Kɔc bëi riap/juric tedä akutnhïïm alëu bïk latïŋ ë baai arak tök tënë pɛ̈ɛ̈i ka 6 ku acië lui tiëŋ tueŋ tënë pɛ̈i ka 3 leer yïn rëër baai.
Cökpiny käŋ
Yïn anɔŋ yic ba kɔ̈k cökpiny paandu kë yï cë wïc gɛ̈m tënë raandun baai riap/juör yic wei. Kënë anɔŋ:
- Tääu kedäŋ thuurat nɔ̈ɔ̈k tedä mathumär piät päny kɔ̈u, agen tedä gɔ̈lpiny ye käŋ kɔ̈ɔ̈th tënë lɔn nyɔth tuup tedä päny ril apɛidït.
- Tääu nhïïm mathura pïu laak, naa cïï nhom Mathura thɛɛr tɔ̈ɔ̈u.
- Tääu käk alïït thiök-nyïn tedä tɔɔr nɔ̈ɔ̈k.
Anɔŋ kɔ̈k ëyɛ, cök këril piny wënë wïc gɛ̈m raanë baai riap/juör yic wei keya, Keek adhil bïk kuec tënë gam ye gɛ̈mde. Akuën ë käk cökpiny alëu bë yök etän.
Naa ca kä cökpiny looi, yïn abï wïc ba dhuk baai tënë käŋ jɔ̈ɔ̈r tueŋ tëdun gɛm ariɔ̈p/jur, agut naŋë ca gam kenë raandun ariɔ̈p/jur wei looi.
Në thön gäkic abaŋ de cökpiny käŋ, anɔŋ tëwën raan baai riɔp/juric wei anɔŋ yic ba jai në gam, tïŋ Kɔc bëi riɔp/juric aye baai waar.
Yökë kä cë riäk
Yïn anɔŋ yic ba kä cë riäk guir baai të cë käŋ dhuɔ̈ŋ tedä yök kä cï riäk. Naa yïn akëc kedäŋ rac (cɔɔl nyuɔth, naa maanydu acï dhuɔŋ) yïn acïn nɛŋ tɔ̈upiny. Naa yïn cï kedäŋ rac, yïn adhil naŋ tɛ̈upiny wëu kedäŋ cë riäk.
Raandun baai riap/jur yic wei akëc guɔ puɔ̈l tënë thök gam ariɔ̈p/jur erin yïn thiëc tënë aguiɛr.
Luɔi aguiɛr alëu bë lac looi tedä acië-lac looi. Lac luɔi guir aye töŋ wïc bëloi baai ee piath ba cieŋ thïn. Kënë anɔŋ kääŋ cïmɛn kuërwei many-aliir, dhuɔŋ piiu tuc cë guir tedä riäk kal/rɔk cï riäk.
Në thön gäkic, tïŋ Guir bëi riap/juric wei.
Naa wïc lac guiër cï rootic
- Lɛ̈kë raandun baai riap/juör yic wei tedä dutuc cï gɔ̈ɔ̈t thïn ku keek adhil yen aguir tënë/kë cïgääu. Yen ee täk piɛth apɛi ba këdun gɔ̈r tääu piny kë cïï gɔ̈t, ëcɔk alɔnë cïn keek yuɔ̈p tedä dutuuc bëi në tëlëpun tueŋ.
- Naakëc kï aguɛɛr lac/dac guir/cök, yïn alëu ba tɛ̈upiny wëu ka $2500 ba käk guir looi arotdu.
- Loi apath/apiɛth ba warak tɛ̈upinyë wëu ŋiɛc muk/tɔ̈ɔ̈u, ku athör ke wɛrɛɛkun ca gɔ̈t yewïc tënë käk berpiny/aguɛɛr.
- Thiëc raan baai riap/juör yic wei tedä dutuc bë yïn dhuɔ̈k wëu tënë wëu luɔi ë keyï lui athör kënë. Keek adhil bïk wëuku dhuɔ̈k ciɛ̈ɛ̈n në nïn ka 7 ë lɔ̈ɔ̈m athör.
- Naa cïï lëu ba wëu aguɛɛr cï rootic ë kä cë riäk tääu piny, ke wëu luɔi ë berpiny/guiɛr ee käkjuäc cïmɛn $2500 tedä ke raan baai riap/juric wei acï jai bë tɛ̈upiny, yuɔ̈p ɣɔk ba yök wël wëët.
Na akuc lɔn gɔ̈ɔ̈r lac guir emɛn, ka kuen rin ë kä wïc lac berpiny/guiɛr.
Berpiny/guiɛr ee kënë cië-lac looi/bɛrpiny naa lëu ba ŋɔt yï latueŋ keyï ciëŋ baai kerac aliu. Kä cië-lac bɛrpiny/guir aye käŋ cïtmɛn duruc cï kuɛm tedä kedäŋ aduk lɔɔk. Raandun baai riap/juör yic wei bɛ̈ dhiɛl naŋ lɔn guir yen kä cië-lac bɛrpiny tënë nïn ka 14.
Naa wïc kä cie-lac wïc berpiny/guir:
- Thiëc raandun baai riap/juör yic wei tedä dutuc në gɛ̈ɛ̈t bïk kedäŋ guir/bɛrpiny. Yïn alëu ba imeel tuɔc tedä ke wɛrɛk tedä keloi athör kënë
- Muk abäk ë athör cï gɔ̈t, imeel, wël cë gɔ̈t tëlëpunic, athör cë thiöŋ ku athör-tiëŋ, keya na deŋ kedäŋ jɔ̈ɔ̈r tedä ka gɔ̈ɔ̈th/riäk piɔ̈u, yïn anɔŋ ŋiëc ë luɔidu ebën ku kä cë thiëc.
- Yuɔ̈p ɣɔk naye raan baai riap/juör yic wei tedä dutuc akëc käŋ bɛrpiny/guir tënë nïn ka 14 ë lɔ̈ɔ̈m ye thiëc tedä cuɛt/looi thiëc tënë VCAT bɛ̈ thiëc në bɛrpiny/guir.
Berpiny gɛ̈m
Të lee gɛ̈m ariɔ̈p/juric du kɔ̈ɔ̈c/thök, yïn acë lëu ba la- aɣeer/jääl baai. Naa wïc ba rëër baai, yïn adhil yup tënë raandun baai riap/juör yic wei tedä ke dutuc bɛ̈tïŋ na yïn alëu ba gɛ̈m yam thaany/giit tedä lɔɔr në gam bïnë ya lui gam ye penë ku penë. Keyï kuen wël kɔ̈ɔ̈k alɔŋ berpiny gam ariɔ̈p/juric wei (Ariöp/juric wei).
Thök/kɔ̈ɔ̈c ë gɛ̈m
Gäm ariɔ̈p/juric alëu bɛ̈ thök/kɔ̈ɔ̈c në wɛ̈t wël kuɔ̈tic. Wël kɔ̈k wënë lac tɔ̈ aaye:
- të cïï raan cë baai riɔp/jur yic e tak bë la aɣer/jääl baai.
- gɛ̈m acï akölniln bï yen thök/kɔ̈ɔ̈c dööt.
- raan baai riap/juör yic wei awïc bï jɔɔt thïn, baai aɣɔɔc wei tedä käŋ cë riäk aberpiny/aguir baai.
Raan baai riɔp/jur yic acë kuec/jaai ekëc wëu ariöp/jur tääupiny ku yen aa tɛ̈u kɔc kɔ̈ɔ̈k në kërac yic, anɔŋ rɛcdït cï looi baai tedä yen acï lööŋ ë gɛ̈m tem-kɔ̈ɔ̈th.
Në thön gäkic/kuötic alɔŋ wët gɛ̈mgɛ̈m ariɔ̈p/jur yic wei alëu bï thök/kɔ̈ɔ̈c, ketïŋ lëk ë gam tënë kɔc riɔp/jur tedä lëk nyinic tënë tɔŋ baai, ciɛŋ rac apɛi ku riäkdït apɛi.
Naa wïc bë gämdu kɔ̈ɔ̈c/thök
Tënë wïc yïn bala aɣer/jäl ë paan ca riɔp/jur yic, yïn adhïl raandun baai riap/juör yic wei gäm lkaam ë lëkdït ku nyäŋ baai thïn ka lawïc apɛi.
- Tïŋ kenë ɣok ba yök ye lëk kadï ëke ca Kënë abï yic guël të cïtmɛn kedun jɔ̈ɔ̈r.
- Lɛ̈kë raandun baai riap/juric wei tedä ke akutnhom në gäät tëwën cï yïn guir ba jäl, kuer imeel tedä ke athör.
- Tääu gɛrë wëu kɔ̈ɔ̈ny ku wëu kääny kɔ̈k piny.
- Yuɔ̈p raandun baai riap/juör yic wei tedä ke dutuc alɔŋ yök wëukun amɛɛc-lööc
- Wec baai apiɛth ku nyaai ë käku ebën.
- Muk athör tiëŋ erin ë kä jɔ̈ɔ̈r yïn abaŋ dhuk ciɛ̈ɛ̈n ë wëu amɛc-lööc.
- Nyäŋ namba baai cieŋ ku tëlëpun tënë raandun baai riap/juör yic wei tedä dutuc.
Dhukciën wëu amɛc-lööc
Kɔc bëi riap/juör yic wei abï tiëŋ akäär looi ku luike ye athör tiëŋ bïk gɛrë kä cë röt waar baai ebën thööŋ. Keek abïk lɛ̈k yïn naa ye kï tak lɔn nɛŋke wët lacök tënë keek bïk wëu kɔ̈ɔ̈k ë amɛc-lööc gɔ̈ɔ̈r.
Duk athör thiëc wëu amɛclööc kɔŋ thaany/giit naa këcë gam ye wëu amɛclööc kadï kek cï raan baai riap/juör yic wei thiëc. Yuɔ̈p ɣok tënë gɔ̈ɔ̈r yï wëët abɛc/apath.
Duk athör thiëc wëu amɛc-lööc mälë pɛth kɔŋ thaany/giit.
Lac thök/kɔ̈ɔ̈c gɛ̈m (tëm-kɔ̈u ariöp/jur)
Naa wïc bala aɣer/jääl ë paan ca riɔp/jur yic kaam këc yen akölnïn thök/kɔ̈ɔ̈c, yïn adhil ba nɛŋ tɛ̈upiny wëu ariöp keya ke raan baai riap/juör yic wei acïn wëukɛn määr.
Yïn alëu ba ya dhiac ke yï cuɛt wëu ariöp/jur piny të cïn jäl baai, naa raan baai riap/juric wei akëc raandɛ̈t bëla baai yök tënë cïgääu.
Keya, ke yïn adhil wëu ariöp lacök tääupiny, ku raan baai riap/juör yic wei adhil këriëc looi keek alëu bïk kɔc bëi riɔp/jur yic yam dhiɛl yök. Wëu ariöp/juric lacök kënë wëtde yic aye wëu kɔc ebën nhiaar këpiɛth apɛidït. Ku lööŋ acië wëu ariop/jur lacök käk teet apiath, keya na kɔc akëc gam yeŋö ee kënë wëu ariöp/jur läcök, ka keek alëu bïk thiëc tënë VCAT bɛ̈ tɛ̈ktɛ̈k looi tënë keek.
Lɔɔr kuen wël juëc alɔŋ Lac thök/kɔ̈ɔ̈c gɛ̈m.
TuɔcToocë/gɛmë gɛ̈m ariɔp/jur
Kubë ya gɛ̈më riɔp/jur yen läc/dac temkɔ̈u kuba wëu piny, kë yïn alëu ba gɛ̈m tuɔc tënë kɔc kɔ̈k.
Naa looi ëkënë, kë yïn adhil ba wëu tooc tääu piny, keyeen, käk adhil bïk ya wëu tënë luɔi guir. Kuen kɔ̈k alɔŋ Toc gam ariɔ̈p/juric.
Bë yï thiëc ba laɣer baai (ba yök kë wɛrɛŋë lɛ̈k bä jääl baai)
Kɔc bëi riap/juör yiic wei alëu bïk yïn thiëc ba jääl baai, ku etök alëu bëya kedäŋ wënë puɔth apɛi. Ke cïtmɛn:
- gɛ̈m ariöp/jur acë thök.
- baai akëc ba/bɛ piath tënë kɔc bïk rëër thïn
- yïn anɛŋ kënyë nïïn ka 14 wëu ariɔ̈p/jur.
Raan baai riap/juör yic wei acë lëu bë raan cë baai juric lëk kubï jääl kedäŋ cï looi, tedä ke luel keek abï kedäŋ looi, keek ëyɛ lööŋ gam yic bïk looi cïtmɛn raan cï baai riɔp/juric.
Tënë cïmɛn, raan baai riap/juör wei acin lɔn bë raan cï baai riɔp/juric lëk bï jääl tënë:
- thiëc yen guir kä cë riäk
- thiëc yen bï naŋ lɛ̈i
- jöny yen alɔŋ juëkrot wëu ariɔ̈p/jur.
Keya, anɔŋ wël kɔ̈k wënë lëu bïï raanë baai riap/juör yic wei lëu bëwïc kë nhiɛɛr bë gɛ̈m riɔp/jur cɔɔl akääc. Në wëlkä ebën ke raan baai riap/juör yic wei alëu bï yïn thiëc ba jääl baai, ku ye lëk kadï cë keek gam yïn, tiŋ Lëk ba jäl thïn bëi riɔp/jurice.
Jöny lɛ̈k ba jääl
Naa ye tak yïn akëc gam lɛ̈k apiath ba jääl, tedä na yïn aye tak wët cï raandun ariɔp/juric wei gam yï ee cië yic tedä arac, yïn alëu ba lëk kënë jöny yic. Yuɔ̈p/gät ɣok ba yök wël kɔ̈k.
Nyiɛi/cuɔp wei (lɔ̈ɔ̈m wɛrɛŋë nyiɛi baai)
Naa yïn acë nyai/cuɔp wei ku wïïc kuɔny, yuöpë/gätë ɣok ba yök wëët abɛc.
Käkriliic gɔ̈ɔ̈r muɔ̈kë nhom
- Dukë thɛ̈ɛ̈ny/giit gɛrë këdäŋ ëlë ba deet yeŋö yen wëtde yic.
- Dukë thɛ̈ɛ̈ny athör rɛ̈ɛ̈r yic apath, tëna cɔk yen atïŋ cït looi akuma.
- Muk athör abaŋ ë kedäŋ ca thaany/giit.
- Muk abäk ë kä ye wek jam ebën we raandun baai riap/juör yic wei tedä dutuc.
- Thiëc athör/rëthinë tɛ̈upiny wëu ariöp/jur tënë gɛrë kaam yïn naŋ kedäŋ tɛ̈ɛ̈upiny.
- Muk athör/rëthinë tɛ̈ɛ̈upiny wëu amɛc-lööc ku gɛrë athör kɔ̈k tënë ariöp/jur tedä kä cï guir të puɔth apɛi.
Yuɔ̈p/gäät ɣok ba yök kuɔny wëët abɛc/apath naa nɔŋ kedäŋ jɔ̈ɔ̈r alɔŋ wëu ariöp/jur tedä wët thiëc.
Yuɔ̈p namba kënic 13 14 50 ba jam ke Akutnhom Kɔc Ɣɔ̈ɔ̈c ë Victoria (Consumer Affairs Victoria) wek raan agamlööŋ/athook