Australia ram chung i na covo pawl
Innka khingh in thilzuar ti mi cu zei dah a si?
Innka kingh in thilzuar mi ah aa tel mi hna cu:
- innchung thilri pawl zuar an timh mi hna
- inn kan in remhpiak lai tiah an chim mi hna
- gas le mei a si lo ah telephone le internet nan lak nak thleng uh tiah an chim mi hna
Zeitik ah dah thilzuar hna cu nan innka ah an ra kho lai?
Thilzuar hna cu a tang lei caan chung lawng ah nan inn ah rat nak nawl an ngei :
- cacawn nikhat in ninga tiang zing 9 in 6
- Zarhte ni zing 9 in zan lei 5
Zarhpini hna le zung khar ni hna ah an ra ko lo.
Sihmanhsehlaw, nan hman lio mi an pe tu hna le inn ngei ai awh tu hna cu nan mah hnatlakpinak in zei tik caan paoh ah an ra kho ko.
Zeibantuk phung khi dah innka kingh in thilzuar hna nih an zulh a herh?
Thilzuar hna nan innka an rak rat tik ah an tuah hrim hrim ding thil pawl cu :
- zeiruang ah dah an ra ti kha an chimh lai
- an min le rian an tuannak company min kha an chimh lai
- chuak uh tiah nan kan ti ah cun kan chuak bak lai tiah an chimh a herh (thilzuar hna kha chuak uh tiah nan ti hnu ah cun ni 30 chung ah an in rat hnawh kho lo)
- hnatlaknak nan tuah mi pawl hrawh khawh ding covo na ngeih mi hna kha an chimh a herh (mah ah cun zeitin dah hnatlaknak nan tuah mi kha hrawh khawh a si lai ti zong aa tel hrim hrim a herh)
- ai awh in min an tuht mi hna i pehtlaih khawhnak hmun hma pawl kha a fiang tein, hnatlaknak minthutnak catlap cung ah aa tel a herh
- minthut hlan ah hnatlaknak nan tuah mi hna kha ca tlap cung tial in an in pek lai
- hnatlaknak minthut hnu riantuanni ni 19 chung ah tang ka an in hal lai lo
- hnatlaknak minthut hnu riantuan ni ni 10 chung ah $500 leng a man a si mi thil ri pek khawh a si lo
- hnatlaknak minthut hnu riantuan ni ni 10 chung ah thiltuahpiaknak (service) pek a si lai lo
Thilzuar hna nih an zuar mi ka duh lo ... zei dah ka tuah khawh?
- “ka duh lo.. Ka lawm” tiah ti ko.
- Nan innka ah rat in in thilzuar hna sin in cawk lo cun tha lai lo ti ruahnak ngeih lo ding asi.
Tang lei bantuk a si ah cun “ka duh lo” tiah ti lengmang :
- a si kho lai lo tiah ruah khawh a si mi phun phai thil zuar le chimh a si ah cun
- zei thilri/tuahpiaknak a um hlan ah tangka an in hal ah cun
- na um nuam lo le siaremlo in an umtu a si ah cun
Acozah lei in a ra mi bantuk aa si ter mi hna
- mi pakhat khat nan innka ah rak dir in acozah rianbu lei in ka si tiah aa ti mi hna – biana ah Australia Ngunkhual Zung (Australia Taxation Office) asilole Centrelink.
- Na bank konglam pawl asilole nang mah pumpak konglam pawl hal, tahchunnak ah, tax return pek ding kong ah tibantuk asilole Centrelink in tangka a tamdeuh a lut lai tibantuk.
- A cung lei konglam pawl hmang in na tangka asilo le nangmah sinak kha an fir khawh.
i chinchiah ding: Pakhat khat nan innka ah ra in a cozah lei in ka si an ti ah cun i ralrin ngai ko cang. An sinak langhter/fianhter khawh mi hmuh khawh mi (ID) pawl kha hal hna. Caan tamdeuh ah cun a cozah lei rianbu pawl nih mahbantuk in an rak in pehtlaih hna lai lo.
Thilzuar hna nih an ka zorh mi ka duh ngai ngai ... zei dah ka tuah ding a si?
Thilzuar hna sin in pakhat khat an zuar mi cawk ka duh ko ‘yes’ na ti a si ah cun, hnatlaknak minthutnak pawl an tuah ter lai. Mah hnatlak nak minthutnak cu :
- theih a fawi mi phun ca in aa tial mi a si a herh
- thil a si ning pawl kha a dihlak in aa tial mi a si lai
- thilman a zapi in aa tel mi a si lai, asiloah zeitin dah a man tuak ningcang a si ti aa tel ding a si.
- thilkuat man le inn lei rat pi man pawl aa tel chih a herh
- thilzuar tu min le pehtlaih khawhnak pawl aa tel hrim hrim a herh
- thil pe tu le chuah piak tu a min le address le pehtlaih khawhnak pawl aa tel hrim hrim a herh
- nangmah le thilzuar tu nih min nan thut a herh
- fiang tein aa tial mi a si a herh (thlen mi le tial chih mi a um ah cun kut in tial i minthut chih ah cun cohlan a si ko)
- hnatlaknak nan tuah mi hrawh khawh ding na covo a si mi konglam kha aa tel chih a herh
- fawi tein lungfian khawh mi a si a herh
- na lung na let than tik ah na covo zei bantuk dah a um ti mi aa tial mi form phun kha aa tel chih a herh
i chinchiah ding: Mirang holh tha tein na thiam lo ah cun thilzuar tu nih na fa le kha holhlet ah hmang in hnatlaknak min thut ter duh ah an tuah kho lo. Zei paoh min na thut hlan ah nan holh in aa tial mi hnatlaknak catlap kha na hal hna lai.
Hnatlaknak catlap min ka thut hnu ah ka lung kaa let than ... zei dah ka tuah khawh lai?
Innka kingh in thilzuar tu sin in $100 leng a man a si mi thil le thiltuahpiaknak (Services) pawl cawk ding hnatlaknak nan tuah a si ah cun, riantuan ni ni 10 chung lungletnak caan na ngei. Mah hi hi ‘cooling-off” caan ti a si. Mah caan chung ah khan mah hnatlaknak min na thut mi kha nangmah caah a tha rua lo tiah na ruah than a si ah cun zei hmanh liam herh lo in hrawh khawh than asi ko.
Hna na tlak hlan ah, thilzuar nih mah ti covo na ngeih mi kha an chimh hrim hrim a herh. Mah ‘cooling-off’ caan chung ah na lung na let a si ah cun, thilzuar si seh thil pe tu (supplier) si seh a tang lei hna kha an tuah kho lo:
- ‘cooloing-off’ caan kha hrawh ding ah an hal kho lo
- hnatlaknak kha namneh phun in na duh lo mi kha hnek chih phun in ‘ka duh ko’ tiah an in ti ter kho lo
- hrawhnak (cancel) caah a man an liam ter khawh lo
- Hnatlaknak kha holh ka in si seh, catial in si seh hrawh khawh a si ko.
Pakhat khat nan innka ah rak ra in gas le mei pe tu hna thlen nan duh maw tiah an rak in hal hna
- an company nih thil tha deuh in kan tuah piak hna lai cun le tangka tam pi in na that-hnem lai tiah an rak in chimh.
- Thilzuar tu nih hnatlaknak kha rianrang le zok zok in minthut ter an duh.
- An hnek ruang ah min na thut.
- Ni thai zing ah, ka duh than lo tiah khua na ruat than.
i chinchiah ding:
- hnatlaknak minthut lo ah a tha lai lo tiah ruahnak kha ngeih lo ding, thilzuar tu kha theih a herh mi te te rel ding ah a konglam catlap ka chiah tak tiah na chim khawh ko.
- min na thut hnu ah na lung na let than ah cun ‘cooling-off’ ti mi covo na ngei
- thilzuar mi company kha riantuan ni ni 10 chung ah chawn hna law ka lung ka let than tiah chim hna
- na lung na let ruang ah thilzuar tu company nih tangka an liam ter kho lo.
Inn kip in kal i thilzuar hna konglawm hrilhfiah mi a tak tak a si lo mi na hmuh an cun, www.scamwatch.gov.au ah khan va kal.